Het Twaalf Stappen Programma biedt steun aan mensen die zijn opgegroeid in disfunctionele gezinnen. De Laundry List, met 14 kenmerken, brengt gedrag en overtuigingen in kaart die vaak voortkomen uit deze achtergrond. Een kenmerk luidt:
“We leven vanuit het perspectief van slachtoffer en worden aangetrokken door deze karakterzwakte in onze liefdes- en vriendschapsrelaties.”
Dit kenmerk raakt aan een diep geworteld patroon dat voortkomt uit ervaringen van machteloosheid in de jeugd. Het beïnvloedt hoe we onszelf zien, hoe we met anderen omgaan en hoe we ons leven ervaren.
Wat betekent dit?
Leven vanuit een slachtofferperspectief betekent dat je de wereld en jezelf ziet door de lens van machteloosheid, pijn en het geloof dat het leven je overkomt (dat je geen invloed hebt over hoe het leven zich ontvouwt). Hierdoor ontstaat er een attitude van passiviteit: je voelt je vaak machteloos om veranderingen in je leven door te voeren. Je wordt onbewust aangetrokken tot mensen die je 'slecht' behandelen, wat het gevoel van slachtofferschap versterkt. Hierdoor ontstaat zelfafwijzing omdat je jezelf de schuld geeft van wat je overkomt, wat je gevoel van eigenwaarde ondermijnt. Er ontstaat een patroon van negatieve verwachting: je gaat ervan uit dat het leven tegen je werkt en dat anderen je teleurstellen. Er is een gebrek aan basisvertrouwen. Dit patroon ontstaat vaak in de kindertijd; wanneer een kind zich machteloos voelt tegenover de chaos, boosheid of verwaarlozing van een disfunctioneel gezin. Het slachtofferperspectief kan een manier zijn om die ervaringen te begrijpen, maar het wordt een belemmering wanneer het onbewust in het volwassen leven wordt voortgezet.
Waarom gebeurt dit?
In een disfunctioneel gezin heb je weinig controle gehad over wat er om je heen gebeurde; je voelde je machteloos. Als kind was slachtofferschap een realiteit, maar als volwassene blijft dit patroon hangen, zelfs als de omstandigheden zijn veranderd. Deze machteloosheid zorgt ervoor dat je aantrekt wat je kent: ongezonde dynamieken, het aantrekken van relaties die oude patronen herhalen. Je voelt je onbewust aangetrokken tot mensen die je slecht behandelen, omdat dit vertrouwd voelt. Je krijgt wat je altijd hebt gekregen: het gevoel dat je waardeloos bent. Als je bent opgegroeid met de boodschap dat je niet goed genoeg bent, kan dit zelfs leiden tot een overtuiging dat je slechte behandeling verdient.
Het slachtofferperspectief kan subtiel of duidelijk aanwezig zijn.
Herken je jezelf in het volgende gedrag?
• Voel je vaak dat het leven of anderen je tegenwerken?
• Ben je geneigd om je machteloos te voelen in moeilijke situaties?
• Trek je mensen aan die je slecht behandelen of niet respecteren?
• Heb je moeite om verantwoordelijkheid te nemen voor je keuzes en acties?
• Denk je vaak: “Waarom gebeurt dit altijd bij mij?”
Leven vanuit een slachtofferperspectief kan je groei en geluk beperken.
• Ongezonde relaties: Het herhalen van toxische dynamieken kan leiden tot emotionele uitputting en eenzaamheid.
• Gebrek aan persoonlijke groei: Als je gelooft dat je machteloos bent, is het moeilijk om stappen te zetten om je leven te verbeteren.
• Negatieve zelfbeeld: Je kunt blijven geloven dat je onwaardig bent of geen betere behandeling verdient.
• Emotionele isolatie: Het voortdurende gevoel van slachtofferschap kan anderen vervreemden, waardoor je je nog meer geïsoleerd voelt.
Herstellen door het patroon onder de loep te nemen
Het doorbreken van het slachtofferperspectief vraagt moed, zelfreflectie en de bereidheid om oude patronen los te laten. In herstel onderzoek je waar je slachtofferperspectief vandaan komt. Je leert verantwoordelijkheid te nemen: dit betekent niet dat je schuld hebt aan wat je is overkomen, maar dat je de macht hebt om te kiezen hoe je ermee omgaat. Het erkennen van je eigen kracht is een belangrijke stap naar herstel. In herstel werk je aan je zelfbeeld; door je eigenwaarde te vergroten, kun je gezondere relaties aantrekken en je minder aangetrokken voelen tot mensen die je slecht behandelen. Ook leer je om “nee” te zeggen tegen mensen of situaties die niet goed voor je zijn. Dit kan moeilijk zijn en heel onwennig, maar het is essentieel om jezelf te beschermen. Je leert om op een gestructureerde manier je verleden te verwerken, verantwoordelijkheid te nemen voor je heden en een nieuwe toekomst op te bouwen.
De kracht van veerkracht en keuze
Het slachtofferperspectief loslaten betekent niet dat je ontkent wat je is overkomen. Het betekent dat je jezelf toestemming geeft om een ander verhaal te schrijven – een verhaal waarin je niet langer machteloos bent, maar een actieve rol speelt in je eigen leven.
Herstel is een reis naar veerkracht, zelfliefde en vrijheid. Door bewust te kiezen voor een nieuwe manier van denken en handelen, kun je leren om relaties aan te trekken die gebaseerd zijn op respect en gelijkwaardigheid.
Art by Shawna Erback (online)